روح مکان در باغ ایرانی

در طی سده اخیر، واژه مکان همراه با طیف وسیع معانی، تقریباً در تمامی فضاهای معماری مطرح شده است. ساخت مکان، به معانی و باورهای انسان تجسد بخشیده و ارتباط عمیقی با ساحت‌های وجودی انسان و ارتباط وی با محیط اطراف خود دارد. از این رو پرداختن به چگونگی ارتباط انسان با طبیعت به صورت تحدید شده در حوزه منظر و شناساندن نوع ارتباط شکل گرفته، گام اولیه در بررسی مفهوم مکان است. از سویی دیگر، باغ ایرانی به عنوان نمونه متعالی از منظر ایران، تصویر باورهای انسان ایرانی ـ اسلامی در بطن تاریخ است که علی‌رغم ناملایمات، همچنان به عنوان الگویی موفق از آن یاد می‌شود. بدین منظور، پژوهش حاضر در تلاش است تا با بررسی عناصر باغ ایرانی، و تطبیق آنها با مفاهیم و اجزای مکان کیفیت‌هایِ واجدِ معنایِ روح مکان در باغ ایرانی را شناسایی کند. نگارندگان این مقاله، به سبب باور به ارتباط ناگسستنی انسان و محیط، از رویکرد پدیدارشناسانه نسبت به مفهوم مکان و باغ ایرانی استفاده کرده‌اند. روش تحقیق در این کار، روش توصیفی‌ـ تحلیلی و ابزار جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای بوده است. نتایج، حاکی از آن است که هر کدام از اجزای باغ، علاوه بر دارا‌بودن کیفیت‌هایی شناخته‌شده، به سبب داشتن کیفیت‌های لاهوتی و قدسی به انضمام بار معنایی و تاریخی، در جهت القای حس مکان به مخاطب نقش به‌سزایی دارند. مفاهیمی چون محصوریت، گستردگی، هندسه و فضا که از ارتباط بین عناصر باغ ایرانی به وجود آمده‌اند، دارای کیفیت‌هایی مادی و معنایی هستند که باغ ایرانی را واجد حس مکان (روح مکان) می‌کنند.